Si përfitojnë vendet e Ballkanit nga ndihmat zvicerane

^Në periferi të Beogradit, kryeqytetit të Serbisë, gazetari zviceran takon Zhaklina Zhivkoviqin në një degë të Danubit. Ajo është drejtoreshë menaxhuese e organizatës mjedisore Polekol (“Ekologjia Politike”). „A po e ndjeni erën?“ e pyet Zhaklina, duke ia tërhequr vëmendjen te një erë e thartë dhe e ashpër. „Era vjen nga atje“, thotë ajo, duke treguar një tub në anën e kundërt të lumit të vogël nga i cili rrjedh ujë i trashë ngjyrë kafe

“Ka 130 kanalizime të tilla brenda dhe përreth Beogradit, dhe prej tyre të gjitha ujërat e zeza të kryeqytetit tonë, ato të industrisë dhe të familjeve private, derdhen direkt në lumenjtë tanë”. Synimi i Polekolit është të zbardhë pakënaqësi të tilla, t’i denoncojë dhe në këtë mënyrë të avokojë për të drejtat e qytetarëve. “Në fakt, ekzistojnë ligje për të mbrojtur mjedisin dhe njerëzit”, thotë Zhaklina Zhivkoviq.

Aty ku shteti nuk arrin t’i mbrojë të gjithë qytetarët, organizatat e shoqërisë civile hyjnë në shkelje, por ata kanë një kohë të vështirë në Serbi. Punonjësit e Polekol-it, për shembull, përmenden rregullisht si „eko-terroristë“ dhe mediat vazhdimisht denigrojnë. organizatat e shoqërisë civile si “tradhtarë të blerë nga Perëndimi”.

Serbia është një demokraci relativisht e re, e krijuar në vitet 1990 pas rënies së Jugosllavisë komuniste, nga e cila Serbia ishte republika më e populluar.

Serbia po mbështetet nga shtete të tjera, përfshirë Zvicrën, në rrugën e saj drejt demokracisë dhe sundimit të ligjit – jo vetëm sepse vendi dëshiron të anëtarësohet në BE. Serbia është kandidate për anëtarësim që nga viti 2014. Por është ende shumë larg regjistrimit. Serbia nuk përmbush ende shumë kërkesa, siç thekson BE në raportin e saj vjetor të integrimit. Njohja e organizatave të shoqërisë civile është një prej tyre.

Për shkak se një popullatë e fortë civile është një nga themelet e një demokracie funksionale, Zvicra mbështet punën e organizatave të shoqërisë civile në Serbi. Në emër të Agjencisë Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC), organizata zvicerane e zhvillimit Helvetas ndihmon lëvizjet për të drejtat civile të organizohen, të rrjetëzohen ose, për shembull, të tërheqin vëmendjen ndaj shqetësimeve të tyre përmes mediave.

Por, pengesa më e madhe në rrugën drejt BE-së për Serbinë është: Kosova. Kosova është vendi më i ri që ka dalë nga trazirat e luftërave jugosllave në vitet 1990. Vetëm në vitin 2008 Kosova e banuar me shumicë shqiptare, u shpall e pavarur. Shkëputjes i parapriu një luftë e përgjakshme që NATO përfundoi në qershor 1999.

Serbia nuk e pranon Kosovën si shtet të pavarur dhe incidentet vazhdojnë të ndodhin mes shumicës shqiptare dhe pakicës serbe. Mijëra ushtarë nga trupat e KFOR-it të NATO-s janë ende të stacionuar sot në Kosovë, duke përfshirë rreth 200 anëtarë të forcës zvicerane Swisscoy. Ata duhet të garantojnë paqen dhe sigurinë.

Kosova është një entitet shumë i brishtë. Shumë të rinj po largohen, veçanërisht në Europën Perëndimore – me shpresën për një jetë më të mirë: mundësi më të mira trajnimi, kujdes më të mirë shëndetësor, më shumë siguri sociale, më shumë cilësi jete.

Gazetari ulet në punëtorinë e Shaip Bllacës, ftugdhendës në Obiliq, jashtë kryeqytetit Prishtinë. Është një ditë nëntori me diell, shumë dritë vjen nga dritaret e larta në punishten e Bllacës. Por vazhdon të errësohet.

Direkt përballë punëtorisë së Shaip Bllacës është një nga dy termocentralet e vendit me qymyr, Kosova A. Tjetri, Kosova B, është në skajin tjetër të qytetit. Së bashku, dy termocentralet prodhojnë mbi 90 për qind të energjisë për Kosovën.

Një përzierje kafe e tymit dhe avullit tani po lëviz para diellit si një re e madhe. “Ne jemi mësuar të jetojmë me këtë”, thotë Shaip Bllaca, “por barra për ne në Obiliq është e madhe”.

Në Obiliq ka edhe një minierë të madhe të linjitit, ndërsa në periferi kodrat janë grumbulluar nga hiri i dy termocentraleve.

Obiliqit deri para disa vitesh nuk iu kompensua as barra që mban komuna për prodhimin e energjisë në vend. Kjo ka ndryshuar falë kryetarit Xhafer Gashi, i cili erdhi në detyrë në vitin 2013: “Duhej ndryshimi i ligjit për ta bërë të mundur këtë, në vitin 2016 kishte ardhur koha”, thotë jo pa krenari Xhafer Gashi. Që atëherë, komuniteti ka marrë 20 për qind të taksave që shteti mbledh nga prodhimi i energjisë në Obiliq.

Komuna i investoi mjetet e reja për përmirësimin e cilësisë së jetës në Obiliq – me pjesëmarrjen aktive të qytetarëve. Komuna u mbështet nga Helvetas në këtë proces. Në emër të SDC, organizata punon me autoritetet lokale për ta bërë administratën më miqësore ndaj qytetarëve dhe për të përmirësuar shërbimet për popullatën.

Popullsia gjithashtu duhet të përfshihet në mënyrë demokratike në vendimmarrje dhe administrata më efikase duhet të gjenerojë më shumë të ardhura nga taksat për komunat. „Shumë komunitete mund ta përdorin këtë për të përmirësuar masivisht situatën e tyre ekonomike,“ thotë Melina Papageorgiou, e cila është përgjegjëse për këshillimin e autoriteteve lokale në rajon në SDC. Nëse kjo është arritur, bëhet fjalë për “kthimin e diçkaje” qytetarëve për ngarkesat më të larta, siç shprehet Melina Papageorgiou.

Ju mund ta shihni se çfarë do të thotë kjo në Obiliq: për vetëm pesë vjet qyteti ka ndryshuar plotësisht. Aty ku dikur ishin shtëpitë e rrënuara, tani ka parqe të gjelbërta të qytetit. U mbollën kodrat e hirit në buzë të komunitetit. Dhe komuniteti ka ndriçim të vërtetë rrugor: “Dikur ka pasur 29 llamba, tani janë 9000”, thotë Xhafer Gashi dhe qesh: “Tani e quajmë veten Qyteti i Dritave”.

Dhe më pas ai flet për projektin më të madh deri më sot, i cili është zbatuar në katër vitet e fundit: Përgjatë rrugës lidhëse nga Obiliq në Prishtinë, komuna ka vendosur një rrugë të gjatë disa kilometrash për biçikleta dhe këmbësorë, të veshur nga të dyja anët me pemë. . Dhe natën, llambat e reja të rrugëve shkëlqejnë përgjatë gjithë rrugës.

Së shpejti do të realizohet projekti tjetër i madh: nxehtësia e mbetur nga dy termocentralet do të përdoret për të operuar në të ardhmen një rrjet të ngrohjes qendrore. “Nëse duam që njerëzit të qëndrojnë këtu dhe të mos emigrojnë jashtë vendit, ne duhet të bëjmë diçka për këtë”, thotë Xhafer Gashi.

Këtë e ka thënë me vete edhe Fikret Murati, transmeton portali Shtegu. 42-vjeçari kosovaro-zviceran është themelues dhe CEO i kompanisë së shërbimeve Speeex, selia e së cilës është në një ndërtesë moderne xhami në qendër të Prishtinës. Fikret Murati u rrit në Reiden të Lucernit, si bir i prindërve kosovarë.

Në vitin 2016, ai mori një kërkesë nga një ish-punëdhënës – një ofrues zviceran i telekomunikacionit – për të drejtuar një qendër thirrjesh në Kosovë për klientët zviceranë. Fikret Murati, i cili në atë kohë kërkonte një punë të re, ishte dakord. Në vetëm një vit, ekipi i tij në Prishtinë u rrit nga 25 në 250 punëtorë. Sot, tetë vjet më vonë, kompania punëson mbi 2000 njerëz në shtatë lokacione në Kosovë të cilët ofrojnë shërbime për kompanitë zvicerane të telekomunikacionit.

Receta e suksesit të Fikret Muratit: Në fillim ai rekrutoi të rinj që kishin ikur me prindërit e tyre në Zvicër ose Gjermani gjatë luftës ose që kishin lindur në një nga këto vende dhe më vonë ishin kthyer në Kosovë. “Falë tyre ne mundëm t’u shërbejmë klientëve në gjuhët kombëtare zvicerane që në fillim”, kujton Fikret Murati.

Megjithatë, me rritjen e shpejtë, shpejt u bë e vështirë të gjesh mjaft njerëz që flisnin një gjuhë kombëtare zvicerane. Kjo është arsyeja pse Fikret Murati, së bashku me Helvetas dhe me mbështetjen e SDC, ngritën në një fazë të hershme qendrën e trajnimit të kompanisë „Speeex Education“. Atje, punonjësit e ardhshëm fitojnë jo vetëm njohuritë e specializuara që u nevojiten për t’u kujdesur për klientët zviceranë – ata gjithashtu mësojnë gjermanisht, italisht dhe frëngjisht në kurset e gjuhës.

Dhe, nëse nuk e njihni Zvicrën nga përvoja juaj, edhe „Zvicrën“: „Në kurset tona të trajnimit, nxënësit mësojnë se si funksionon Zvicra politikisht dhe kulturalisht dhe çfarë është e rëndësishme kur kemi të bëjmë me zviceranët“, thotë Fikret Murati. “Nëse është e nevojshme, ata mund të mësojnë edhe gjermanishten zvicerane me ne.”

Falë këtij trajnimi, Speeex tani është një punëdhënës aq atraktiv saqë shumë të rinj me rrënjë nga Kosova lëvizin nga Zvicra në atdheun e prindërve të tyre për të punuar në Speeex. Vetëm kohët e fundit kompania ka kërkuar posaçërisht punëtorë në Zvicër dhe Gjermani – 200 kanë ndërmarrë hapin dhe tani jetojnë dhe punojnë në Kosovë.

Maqedonia e Veriut, vendi i tretë që gazetaru viziton në udhëtimin e tij dimëror nëpër Ballkanin Perëndimor, gjithashtu mbështetet në trajnimin profesional me shumë „zvicerane“. Maqedonia e Veriut po vuan gjithashtu nga emigracioni i konsiderueshëm. 1.8 milion njerëz jetojnë në vend dhe 12,000 largohen çdo vit, kryesisht të rinj. Arsyet e emigrimit janë të ngjashme me ato në vendet fqinje: pak perspektiva karriere, sistem shëndetësor i zhvilluar keq, cilësi e ulët e jetës.

Për shkak të emigrimit, Maqedonisë së Veriut i mungojnë punëtorët e nevojshëm urgjentisht. Për t’i mbajtur ata në vend, Helvetas u përpoq të bindte qeverinë për avantazhet e një sistemi arsimor të dyfishtë bazuar në modelin zviceran. Me sukses!

Në kryeqytetin Shkup gazetari takon Natasha Janevska, eksperte e trajnimit profesional në Odën Ekonomike të Maqedonisë së Veriut. Ajo thotë se përpara futjes së sistemit të arsimit të dyfishtë, d.m.th. kombinimi i arsimit shkollor dhe trajnimit praktik në një kompani, në shkollë zhvillohej trajnimi teorik dhe praktik. “Si rezultat, kishte mungesë të rrjetëzimit me ekonominë, gjë që inkurajoi punëtorët e rinj të emigronin”.

Me futjen e sistemit dual në vitin 2017, fillimisht morën pjesë vetëm një kompani dhe një shkollë, thotë Natasha Janevska. “Vitin e ardhshëm tashmë kishte pesë kompani dhe tre shkolla. Dhe sot janë 560 kompani dhe 61 nga 75 shkollat ​​që ofrojnë formim profesional, të cilat tashmë po trajnojnë mbi 12,000 praktikantë. Kjo është një histori e vërtetë suksesi”.

Një nga shkollat ​​që ofron kursin e dyfishtë është Vanço Prke në Vinicë, një qytet i vogël në verilindje të vendit. 20 praktikantët e parë do të përfundojnë së shpejti trajnimin e tyre katërvjeçar si teknikë ushqimi këtu.

Ata shkojnë në shkollë tre ditë në javë dhe punojnë dy ditë në Makprogres, një kompani ushqimore në qytet, marka më e njohur ndërkombëtare e së cilës, „Vincinni“, furnizon shitësit me pakicë në mbarë botën me çokollata, biskota dhe ushqime.

Drejtori i Përgjithshëm i kompanisë së themeluar në vitin 1990, Gligor Cvetanov, djali i themeluesit të kompanisë, është i bindur se modeli i dyfishtë është ai i duhuri: “Nëse të rinjtë bëjnë trajnimin bazë me ne, ka shumë mundësi që të qëndrojnë. me ne – ose që ata, për shembull pas trajnimit shtesë, të kthehen tek ne. Ne si kompani përfitojmë nga kjo, por përfiton edhe vendi sepse fuqia punëtore qëndron këtu dhe nuk ikën”.

Udhëtimi në Ballkanin Perëndimor tregon se Zvicra, me përvojën e saj në proceset demokratike dhe sistemin e saj arsimor, kontribuon shumë në stabilitetin ekonomik dhe politik në rajon dhe krijon perspektiva në nivel lokal.

* Patrick Rohr është një fotoreporter i pavarur. Ndër të tjera, ai punon për organizatën zhvillimore Helvetas, e cila bëri të mundur këtë raport.