Zvicra e pranon se ka kryer krim kundër njerëzimit

Në rastin e fëmijëve të vendisur nw rrugën kryesore, një eksperte arrin në këtë përfundim të rëndë për ngjarjet e ndodhura midis viteve 1926 dhe 1973

Zvicra ka kryer një “krim kundër njerëzimit”, termi është i fortë dhe përfundimtar. Është vetë Këshilli Federal zviceran dhe përfaqësuesja e tij, Elisabeth Baume-Schneider, që pranoi këtë të enjte se Zvicra u soll „kriminalisht“ në mënyrën se si u trajtuan popullatat Yenish dhe Mancouche/Sinti në shekullin e kaluar. “Një faqe shumë e errët në historinë e Zvicrës”, sipas shprehjes së socialistes nga Jura, shumë e prekur nga prezantimi i kësaj dosjeje.

Prandaj, Zvicra, një vend i të drejtave të njeriut, akuzohet për një krim të rëndë që njollos të kaluarën e saj. Si erdhi deri te kjo?

Gjithçka filloi në vitet 1920, kur në vend u lançua një program i quajtur „Fëmijët e punës së rrugës kryesore“, i cili synonte „njerëz të pafavorizuar, stili i jetesës së të cilëve nuk korrespondonte me normat sociale të kohës“, veçanërisht ata që praktikonin një mënyrë jetese shëtitëse, si Yenish dhe Manouches/Sintes.

2000 fëmijë të vendosur me forcë

Në atë kohë, ishte fondacioni i njohur Pro Juventute që ishte në krye. Ndërmjet viteve 1926 dhe 1973, përgjegjësit për këtë operacion, me miratimin e autoriteteve, morën rreth 600 fëmijë Yenish nga prindërit e tyre „për t’i vendosur me forcë në shtëpi, reformatore ose familje kujdestare“. Organizata të tjera bamirëse fetare, ose autoritete lokale, kanë marrë pjesë në këtë program. Rreth 2000 fëmijë iu morën prindërve në këtë mënyrë. „Kjo po ndodhte me dijeninë e plotë të autoriteteve federale dhe kantonale“, kujton Élisabeth Baume-Schneider.

Gjatë viteve 1970, kritikat ndaj këtyre praktikave u rritën dhe ato pushuan zyrtarisht në vitin 1981. Që atëherë, autoritetet federale filluan mea culpa. Në vitin 1988 dhe 1992, Këshilli Federal dhe Parlamenti vendosën të ndajnë 11 milionë franga për një fond dëmshpërblimi për këta fëmijë. Në vitin 2013, Këshilli Federal u kërkoi falje të gjitha viktimave dhe në vitin 2017 hyri në fuqi ligji për kompensimin, edhe për viktimat zvicerane.

Por deri atëherë askush nuk kishte folur për një “krim kundër njerëzimit”.

Akuza për gjenocid

Në fakt mund të kishte përfunduar atje. Por në nëntor 2021, Unioni i Shoqatave dhe Përfaqësuesve të Nomadëve Zvicerane i kërkoi Konfederatës të pranonte se ishte kryer një „gjenocid“ kundër Yenish dhe Manouche/Sinte. Në vitin 2024, një tjetër shoqatë gjermanisht-folëse kërkoi që Zvicra të njohë të paktën një „gjenocid kulturor“.

Departamenti Federal i Punëve të Brendshme thirri një ekspert të pavarur në mars 2024 për të vendosur çështjen. Ai emëroi profesor Oliver Diggelmann, kryetar i së drejtës ndërkombëtare publike, të drejtës europiane, të drejtës publike dhe filozofisë politike në Universitetin e Cyrihut.

Shteti bashkëpërgjegjës për persekutimin

Opinioni i saj ligjor, i publikuar këtë të enjte, konkludon se „rrëmbimet e fëmijëve, si dhe dëshira për të prishur lidhjet familjare për të eliminuar mënyrën nomade të jetesës dhe për të asimiluar Yenish dhe Manouches/Sinte, duhet të cilësohen si krime kundër njerëzimit“, sipas kritereve në fuqi të së drejtës ndërkombëtare publike. Sipas ligjit aktual, shteti, në të gjitha nivelet, është bashkërisht përgjegjës për „persekutimin sistematik“ të Yenish dhe Manouche/Sinte.

Por si mund të gjykojmë sot aktet e lashta që në fund të fundit konsideroheshin se ishin në përputhje me ligjin e kohës? “Faktet historike në fjalë plotësojnë kriteret subjektive dhe objektive për t’u klasifikuar si akte të ‘persekutimit të çdo grupi të identifikueshëm’”, thuhet në opinionin ligjor, transmeton portali Shtegu. Ky persekutim i shënjestruar është një variant i veprës penale të „krim kundër njerëzimit siç përcaktohet nga ligji aktual“.

Nga këndvështrimi ligjor: “Aktet e përndjekjes në fjalë shkelnin sistematikisht të drejtat themelore të anëtarëve të grupit për shkak të anëtarësimit të tyre në të, veçanërisht të drejtën për jetën private dhe familjare dhe lirinë e lëvizjes”.

Nuk bëhet fjalë për gjenocid

Por avokati i Cyrihut refuzon të flasë për gjenocid në kuptimin e ngushtë. Nuk ka asnjë dëshmi të qëllimit gjenocidal nga ana e Zvicrës: „d.m.th. synimi për të asgjësuar fizikisht ose biologjikisht qeniet njerëzore“. Sa i përket akuzës për “gjenocid kulturor”, apo “asgjësim të ekzistencës së tyre kulturore”, ai vëren se ky koncept thjesht nuk ekziston në të drejtën ndërkombëtare publike.

*************************************************************************************************

Yenish dhe Sinti/Manouche janë pakica që jetojnë në Zvicër. Shumica e tyre janë shtetas zviceranë. Edhe pse këto grupe të ndryshme e konsiderojnë veten me prejardhje të ndryshme etnike, shpesh janë të hutuar dhe të krahasuar. Pak prej tyre udhëheqin jeta nomade. Yenish, për shembull, përbëjnë një pakicë indigjene që flet gjuhën e vet. Aty Shumica e tyre janë vendosur, shpesh nën detyrim ose për të shmangur persekutimin.