Intervista e ambasadorit Mentor Latifi për gazetën zvicerane

Ai erdhi në Aargau si refugjat dhe sot është ambasador: „Është si një rregullore që nuk mund ta devijoja“.

Kjo është historia e Mentor Latifit, i cili si adoleshent iku nga Kosova në Zvicër në vitin 1991, mbaroi shkollën e mesme dhe universitetin këtu, bëri karrierë në Kosovë dhe është kthyer në Zvicër për tre muaj – si ambasador i Republikës së Kosovës.

Në vitin 1989 Serbia hoqi statusin autonom të Republikës së Kosovës, shkruan gazeta „Aargauer Zeitung“. Babai i Mentor Latifit, një inxhinier, profesor universiteti dhe drejtor i minierës, arrestohet dhe dërgohet në burg pasi minatorët mbyllen në një tunel në minierën e tij dhe hyjnë në grevë urie për të protestuar ndaj politikave serbe.

Kur babai i Latifit lirohet – supozohet se do të qetësojë punëtorët „rebelë“, por të gjithë i burgosin – ai shfrytëzon rastin dhe ikë në Zvicër përmes Sllovenisë, Austrisë dhe Gjermanisë, transmeton portali Shtegu. Mentor Latifi qëndron në Kosovë me dy motrat e tij më të vogla dhe nënën, duke shpresuar gjithmonë që kriza të kalojë shpejt dhe gjendja për shqiptarët e shtypur të kthehet në normalitet.

Z. Latifi, çfarë mësuat për Zvicrën nga babai juaj kur ishit ende në Kosovë?

Mentor Latifi: Jo shumë, të them të drejtën. Ne kishim një telefon fiks në Prishtinë, por lidhja me Zvicrën ishte jashtëzakonisht e dobët. Më kujtohet që ndonjëherë rrija ulur para atij telefoni rrotullues për orë të tëra duke u përpjekur të kontaktoja babain tim. Kur më në fund dëgjuam njëri-tjetrin, kryesisht pyetëm për mirëqenien e njëri-tjetrit, nuk kishte kohë për biseda të mëdha. Po pra: Lidhja ishte e keqe!

E mbani mend ende se si u ndjetë kur mësuat se edhe ju do të largoheshit nga Kosova për në Zvicër?

Unë as që e dija këtë paraprakisht. Ishte kështu: Ne e vizituam babain tim në Zvicër, në Oftringen, në verën e vitit 1991. Plani ishte që ne të ktheheshim në Kosovë për fillim të shkollës, në fillim të shtatorit. Por, gjatë qëndrimit tonë në Zvicër, situata në Kosovë u bë edhe më e rëndë: punonjësit shqiptarë u pushuan nga puna dhe shkollat ​​shqipe u mbyllën pak para kthimit tonë. Mbyllja e shkollave ishte një faktor vendimtar në vendimin e prindërve të mi që ne fëmijët të qëndronim në Zvicër me nënën time dhe të aplikonim për azil.

A ka mundësi që prindërit tuaj ta kishin planifikuar që të mos ktheheni në Kosovë?

Do të ketë qenë e mundur. Por nuk e di, duhet ta pranoj këtë. Nuk folëm më kurrë për të. Shikoni, vitet 1990 janë një kapitull shumë i errët në historinë e Kosovës dhe Ballkanit. Askujt nuk i pëlqen të flasë për të.

Si ishte për ju që nuk mund të ktheheshit në shtëpi?

Unë isha një adoleshent, gati 17 vjeç. Në këtë fazë të jetës, miqtë janë tepër të rëndësishëm, mendohet se thuajse më të rëndësishëm se familja. Për t’iu përgjigjur pyetjes suaj, ishte keq, isha i frustruar dhe iu luta prindërve të mi që të më linin të kthehesha vetëm. Tashmë kisha kryer dy vite të shkollës së mesme dhe doja të mbaroja shkollën në Kosovë. Pas mbylljes së shkollave, u shfaq shpejt një lloj “sistemi shkollor nëntokësor”, i cili mund të mos ishte plotësisht funksional në çdo aspekt, por gjithsesi ishte e mundur të shkohej në shkollë. Kuptohet, prindërit e mi nuk donin të dinin asgjë për planet e mia.

Në vend të kësaj, ju duhej të hynit këtu në shkollën kantonale Zofingen. Sa të mira ishin aftësitë tuaja gjermane në atë kohë?

Njohuritë e mia të gjermanishtes? Nuk dija të flisja fare gjermanisht! Megjithatë, ne morëm një takim në shkollën kantonale dhe atje na priti rektori Ulrico Schweizer. Më bëri të bëja disa teste në lëndë shkencore, si matematika apo fizika, të cilat me sa duket dolën mjaft mirë. Sido që të jetë, ai më ofroi të marr pjesë në mësime si praktikant për një vit, pa nota dhe më pas pas një viti të bashkohesha si nxënës i rregullt. Edhe sot e kësaj dite jam shumë mirënjohës për këtë mundësi.

E mbani mend ditën e parë të shkollës?

Oh po! Një ditë më parë kisha mbledhur disa fjali në gjermanisht duke përdorur një fjalor, pothuajse mund të thuhet, dhe më pas ia paraqita klasës ditën e parë të shkollës. Kjo duhet të ketë tingëlluar e tmerrshme, nuk dija të flisja asnjë gjermanisht (qesh). Ishte thjesht një çështje për të treguar gatishmërinë time për të mësuar këtë gjuhë.

Sa kohë ju është dashur të kuptoni gjermanishten apo edhe gjermanishten zvicerane?

(Mendon pak) Në fakt shkoi çuditërisht shpejt, më duhet të them duke parë prapa. Unë kisha një fjalor të vjetër atëherë dhe e përdorja për të përkthyer gjithçka. Vërtet gjithçka! Unë do të thoja që nga vera e vitit 1993 e në vazhdim isha një nxënës normal që mund të komunikoja. Mendoj se kam mundur ta transformoj në energji pozitive gjithë zhgënjimin e mos kthimit në Prishtinë. Unë dhashë gjithçka që kisha për të mësuar këtë gjuhë, sepse shpejt kuptova se mund të bësh miq vetëm nëse mund të komunikosh. Sot më habit se sa i qetë dhe i sigurt isha atëherë, edhe pse në fillim ishte e vështirë të kuptoja pothuajse asgjë. Thjesht besoja se gjithçka do të shkonte mirë me mësimin e gjermanishtes. Kështu ishte, shumë shpejt gjeta miq, miq vërtet të mirë, me disa prej të cilëve kam lidhje edhe sot. Por dua të theksoj se kam marrë shumë mbështetje në mësimin e gjermanishtes. Hanspeter Lachat, mësuesi i motrës sime nga Oftringeni, më mbështeti pa pagesë në vitet e para, më shpjegoi gramatikën gjermane dhe ushtroi me mua. Duhet thënë se gjuha gjermane nuk është gjuha më e lehtë për t’u mësuar (qesh).

Si ju pëlqeu në Oftringeni?

Sigurisht që Oftringeni nuk mund të krahasohet me Prishtinën. Prishtina është, së pari, shumë më e madhe dhe së dyti, një qytet shumë dinamik, i gjallë ku gjithmonë diçka ndodh, në çdo kohë të ditës dhe të natës. Në krahasim, Oftringeni ishte shumë i qetë (qesh). Në fillim më habitte gjithmonë se sa bosh ishin rrugët pas punës, nuk isha mësuar me diçka të tillë. Ajo që më pëlqeu shumë ishte se gjithçka mund të arrihet me biçikletë dhe madje ka shtigje të veçanta për biçikleta. Nuk e dija nga Kosova.

A keni vuajtur nga paragjykimet e shumta ndaj “jugos”, siç quheshin në atë kohë të gjithë refugjatët nga ish-Jugosllavia?

Zvicra, më pëlqen ta them me zë të lartë, edhe në rolin tim të ri si ambasador, ka një cilësi shumë të lartë, dhe kjo është drejtësia. Ndoshta nuk më pëlqyen, por gjithsesi më trajtuan me drejtësi. Për shembull, unë kurrë nuk jam ngacmuar në një zyrë apo diçka të tillë. Nuk më lanë të dështoja në testin e makinës se isha “Jugo”, nuk kam përjetuar kurrë gjëra të tilla. Dhe për sa i përket paragjykimeve: shpesh ato ndoshta nuk ishin fare paragjykime. Në fillim të viteve 1990 ne ishim shumë emigrantë të rinj nga ish-Jugosllavia, një kulturë krejtësisht tjetër. Dhe po, ne shpesh nuk përshtateshim vërtet me stilin tonë dhe nuk i kuptonim shumë nga rregullat menjëherë.

A ishte e rëndësishme për ju që të ruani kontakte me bashkatdhetarët tuaj në Zvicër?

Kur mezi flisja gjermanisht dhe nuk kisha miq zviceranë, nuk ishte e parëndësishme që vizitoja rregullisht miq nga Kosova që jetonin në zonën e Cyrihut. Problemi ishte se unë pothuajse nuk kisha kohë të lirë gjatë shkollimit. Më duhej të mësoja shumë, më vonë edhe frëngjisht, ishte vërtet shumë kërkuese dhe e lodhshme. Kam fituar edhe para duke shkuar në shkollë. Më kujtohet puna ime e parë gjatë pushimeve të vjeshtës, ku lava enët në „Black Stier“ në Perry Center për tre javë, në mënyrë që të përballoja provimin e shoferit. Dhe prej vitesh e shpërndaja gazetën e së dielës çdo të dielë në të gdhirë, ndonjëherë menjëherë pas daljes (qesh).

Si kaluan prindërit tuaj në Zvicër?

Ishte shumë e vështirë për prindërit e mi. Për babain tim, i cili ishte një njeri i respektuar në Kosovë, ikja në Zvicër nënkuptonte fundin e karrierës së tij. Mendoj se gëzimi më i madh i prindërve të mi ishte që motrat e mia dhe unë ishim në gjendje të fitonim shpejt një terren në Zvicër dhe të bënim diçka me jetën tonë. Më duhet të them: Prindërit e mi edhe sot jetojnë në Zvicër, edhe pse çdo vit kalojnë pak kohë në Kosovë.

Në vitin 1996 keni kaluar maturën tuaj. Keni tashmë plane konkrete se si do të ishte jeta juaj më pas?

Jo, katër vitet e shkollimit të mesëm, duke mësuar gjuhën, kishin qenë aq intensive, sa nuk kisha plane. Kisha një afinitet për lëndët teknike, të cilën ndoshta e kam trashëguar nga babai. Kështu që unë ndoshta duhet të kisha studiuar në ETH. Rrethi im i miqve, nga ana tjetër, vendosi të studionte ekonominë në Bazel.

Në fund, u bashkova me ta dhe gjithashtu fillova të studioj ekonominë në Bazel. Në atë kohë isha thjesht në një pikë ku nuk kisha absolutisht asnjë dëshirë të filloja nga e para në një vend ku nuk njihja askënd. Mund ta quash presion të kolegëve, por mendoj se termi dinamikë grupi është më i saktë.

Si ju kanë pëlqyer studimet tuaja?

Më pëlqeu shumë studimi dhe Bazeli. Gjeta shpejt një punë të mirë në Bazel si kamarier në një bar në aeroport. Më pas u transferova në Bazel shumë shpejt, sepse nuk ishte më e mundur të udhëtoja dhe të prisja tavolinat deri vonë natën. Kam jetuar në apartamentin e përbashkët që themelova me mikun tim të mirë Philippwachter nga Brittnau për gati nëntë vjet derisa u largova përsëri nga Zvicra.

Më duhet të pranoj se studimet i kam lënë pas dore disa herë, sidomos në vitin 1998 dhe 1999 kur shpërtheu lufta në Kosovë. U përfshiva shumë në punë vullnetare për Kosovën dhe shpejt u bëra përkthyes në qendrën e pritjes në Bazel, ku mbërritën shumë refugjatë nga Kosova. Në të njëjtën kohë, pata një punë të re si portier nate në Hotel Radisson Basel. Herë pas here, kjo ishte paksa shumë…

Ndoshta nuk ju ka mbetur shumë kohë për të fjetur?

(qesh) Jo në të vërtetë! Puna e portierit fillonte në 9 të mbrëmjes dhe përfundonte në 6 të mëngjesit. Puna e përkthimit fillonte në orën 8 të mëngjesit dhe zgjaste deri në 4 të mëngjesit. Pas kësaj kam mundur të fle deri në ora 8.

Ju i keni përfunduar studimet në pranverën e vitit 2002, pavarësisht nga punët e vështira me kohë të pjesshme. A e kishit menduar të ktheheshit në Kosovë atëherë?

Jo, aspak, koha nuk ishte ende e duhur. Në vitin 2003 u natyralizova në Zvicër, tani kisha gjetur një punë të mirë në Coop Bank dhe isha në një zonë komforti si kurrë më parë, përfshirë edhe atë financiar. Pastaj udhëtova për në Prishtinë – herën e parë pas dymbëdhjetë vjetësh. Ishte një udhëtim shumë emocionues. Në shumë mënyra ishte një kthim në shtëpi, vendi më priti pa asnjë nëse ose por. Kishte një frymë optimizmi pas luftës, ndjehej një energji e shfrenuar. Shumë u shkatërruan, por shumë po rindërtoheshin. Pastaj ndjeva dëshirën për t’u kthyer. Një dëshirë që ndoshta e kanë pothuajse të gjithë emigrantët, por që shumë pak e shndërrojnë në realitet. Megjithatë, faktori vendimtar në vendimin tim ishte se takova gruan time në Prishtinë.

Në fillim të vitit 2005, Mentor Latifi u largua nga Zvicra dhe u kthye në Prishtinë. Në fund të vitit 2005 u martua me gruan e tij Sebi. Menjëherë më pas ai gjeti punën e tij të ëndrrave në Roche dhe brenda një kohe shumë të shkurtër u bë kryetar i përfaqësisë së sapothemeluar të vendit në Kosovë, të cilën e drejtoi deri në vitin 2019. Së fundmi, Latifi ka punuar për kompaninë farmaceutike zvicerane Ewopharma nga Schaffhauseni derisa u kontaktua nga zyra e presidentes së Kosovës në fund të vitit 2023.

Ju e kishit një punë të mirë, një familje me tri vajza dhe një jetë komode në Prishtinë. Megjithatë, ju jeni kthyer në Zvicër që nga maji 2024. Si ndodhi kjo?

Pikat e kthesës në jetën time gjithmonë kanë të bëjnë me Zvicrën (qesh). Historia është kështu: Nga zyra e presidentes së Kosovës, e cila është edhe përgjegjëse për politikën e jashtme, më pyetën nëse do të isha i interesuar të përfaqësoja Republikën e Kosovës në Zvicër si ambasador. Në të njëjtën kohë, edhe ministrja e Jashtme më propozoi si kandidat. Ajo më njihte që nga viti 1998 si anëtare e “Balkan Group” në Universitetin e Bazelit, kisha organizuar një panel diskutimi ku ajo mori pjesë.

Por ju jeni një menaxher, jo një diplomat?

Kjo është e saktë. Por Republika e Kosovës është një shtet shumë i ri që ishte nën administrimin e OKB-së deri në vitin 2008. Nuk kemi shumë diplomatë karriere, ndaj shikojmë diku tjetër. Shpresoj se njohuritë e mia për kulturën dhe gjuhën zvicerane mund të kompensojnë mungesën e trajnimit tim diplomatik. Dhe sigurisht që tani kam pasur një kurs të ngjeshur në diplomaci.

A ju është dashur të mendoni gjatë dhe shumë përpara se të bini dakord?

Mendimi im i parë ishin sigurisht fëmijët tanë. A doja t’i nënshtroja ato ndaj të njëjtave gjëra që përjetova? Por sigurisht: isha jashtëzakonisht i emocionuar që u ktheva si ambasador në vendin që më pranoi si refugjat. Është si një rregullore që për pak nuk mund t’i ikja. Gjërat tashmë kanë bërë rrethin e plotë për mua personalisht kjo është një gjë jashtëzakonisht e rëndësishme dhe shumë simbolike. Dhe është mundësia më e mirë për të falënderuar të dy vendet që i konsideroj si vendlindje dhe për t’ju kthyer diçka për të gjitha mrekullitë që kam mundur të përjetoj. Për t’u kthyer te vajzat e mia: Ato reaguan relativisht me qetësi ndaj perspektivës për t’u zhvendosur në Zvicër. Puna si ambasador është e kufizuar në kohë, gjë që ua lehtësoi vendimin. Unë supozoj se do të qëndrojmë në Bernë për katër vjet dhe pastaj do të kthehemi në Prishtinë.

Që nga 11 qershori ju jeni zyrtarisht Ambasador i Republikës së Kosovës. Si i përjetuat tre muajt e parë në detyrë?

Unë vij nga sektori privat dhe prandaj jam mësuar që produktiviteti dhe performanca ime të jenë disi të matshme. Sigurisht që është krejtësisht ndryshe si diplomat. Unë jam ende duke u përpjekur të kuptoj se si të jem produktiv në këtë punë. Më pëlqen shumë të kultivoj marrëdhënie me diplomatë të tjerë, autoritetet, ministritë e jashtme dhe përfaqësuesit e biznesit. Ndjehem rehat deri tani, më pëlqen shumë edhe Berna, mezi e kam njohur qytetin më parë, por është një madhësi e menaxhueshme, është shumë e gjelbër, jeta është mjaft e mirë atje.

A i keni vendosur vetes synime specifike që dëshironi t’i arrini gjatë kohës suaj si ambasador?

Patjetër! Do të doja të fokusohesha në marrëdhëniet ekonomike dhe ta ndihmoja këtë vend të ri të bëhet një histori suksesi dhe të gjejë vendin e tij ekonomik nën diell. Kosova konsiderohet si demokracia më e mirë në Ballkan, është një vend me një popullsi të re, dinamike që është shumë e orientuar drejt Perëndimit dhe drejt Europës. Sidomos që nga pandemia e koronës, gjithnjë e më shumë kompani të mëdha po tërheqin investimet e tyre nga të ashtuquajturat „vendet off-shore“ dhe po i zhvendosin ato më afër shtëpisë. Unë gjithashtu shoh shumë potencial për kompanitë zvicerane në Kosovë. Nuk duhet harruar: Kosova mund të arrihet për dy orë me avion ose një ditë udhëtim me makinë. Përveç kësaj, një pjesë e madhe e popullatës kosovare flet gjermanisht dhe anglisht. Politikisht, ende ka sfida të caktuara në Kosovë, por çështjet më të rëndësishme janë zgjidhur. Ne jemi një vend i pavarur që mban marrëdhënie të mira me fqinjët tanë dhe me Europën.