Studim i ri tregon se grupet etnike në Ballkan ndajnë të njëjtin grup gjenesh

Nacionalistët në Ballkan pretendojnë se serbët mund të dallohen gjenetikisht nga kroatët ose shqiptarët – kjo është e pakuptimtë

Një studim i ri tregon se grupet etnike në Ballkan ndajnë të njëjtin grup gjenesh. Por nacionalistët vazhdojnë të përhapin teorinë e kundërt edhe sot e kësaj dite. Popullsia e përgjithshme është ende e ndjeshme ndaj propagandës së rrezikshme.

Adami dhe Eva ishin serbë. Ose kroatë. Patjetër shqiptarë, bullgarë apo boshnjakë. Ekziston një pyetje në të cilën kombet e sotme në Ballkan nuk ndryshojnë: Kudo mbizotëron besimi se ata janë njerëzit më të vjetër në Europën Jugore – secili për veten, natyrisht. Pikëpamja se identiteti i përbashkët etnik bazohet jo vetëm në kulturë, gjuhë ose fe, por edhe në prejardhjen biologjike është gjithashtu e përhapur.
Ky etno- ose “nacionalizëm gjenetik”, siç quhet ai, ishte një nga arsyet pse shpërtheu një luftë e përgjakshme civile në republikat e ish-Jugosllavisë në vitet 1990. Mendimi ishte: Ne ishim këtu të parët, ne vlejmë më shumë se të tjerët dhe jemi krejtësisht të ndryshëm, kështu që mund të dominojmë dhe t’i largojmë të tjerët. Ose pretendohet se të tjerët vijnë nga grupi i tyre etnik dhe se ky është populli origjinal. Ky mendim është ende i përhapur edhe sot.

Gazetari serb dhe më vonë ministri për Familjet dhe Demografinë, Ratko Dmitroviq, deklaroi rreth vitit 2018 se serbët, kroatët, boshnjakët dhe malazezët kanë të gjithë të njëjtën origjinë: ata janë serbë. “Nuk është e vështirë të pranosh të vërtetën. Nuk dhemb”, shkroi ai në Twitter. Sipas tij, grupet e tjera etnike janë në fakt serbë që sapo e kanë tradhtuar serbinë e tyre.

Ish-ministri kroat i arsimit Dragan Primorac, një mjek dhe gjenetist, beson se „më shumë se tre të katërtat e burrave kroatë të sotëm janë pasardhës të europianëve të lashtë që jetuan në epokën e fundit të akullit 20 000 vjet më parë në territorin e Kroacisë, Sllovenisë dhe Bosnjës dhe Hercegovinws së sotme mbijetoi”.
Një bisedë e tillë është marrëzi shkencore. Këtë e vërteton edhe një studim i ri i Harvardit. “Nëse do të më jepnit ADN-në nga një person dhe unë do t’ju tregoja nëse ai person ishte kroat apo serb, do të ishte jashtëzakonisht e vështirë. Kroatët, serbët dhe të tjerët janë terma kulturorë, por nuk pasqyrojnë diferencime shumë të vjetra në historinë e tyre demografike-gjenetike”, thotë arkeogjenetisti Iñigo Olalde, një nga autorët e studimit “Një histori gjenetike e Ballkanit nga kufiri romak në sllav. migration”, e cila u publikua në dhjetor. Ai trajton historinë kozmopolite të Europës Juglindore dhe flukset migratore në mijëvjeçarin e parë të epokës sonë.

Studimi vlerësoi të dhënat e ADN-së nga 146 skelete të njerëzve që jetuan në mijëvjeçarin e parë të erës sonë dhe u gërmuan nga 20 vende të ndryshme në Ballkan – Kroacia, Serbia, Maqedonia e Veriut, Bullgaria, Rumania, Greqia dhe Shqipëria.

Rezultatet janë ndriçuese: së pari, grupi i gjeneve të të gjithë këtyre individëve është i ngjashëm dhe, së dyti, pothuajse identik me grupin e gjeneve të europianëve juglindorë të sotëm. “Pavarësisht kufijve kombëtarë modernë, popullatat në zonën tonë të studimit u formësuan nga procese të ngjashme migrimi dhe ndryshimi”, thotë Olalde. Kjo sugjeron që ngjarje të rëndësishme demografike që kontribuan në formimin e grupeve të sotme, kanë ndodhur që në vitin 1 000 pas Krishtit.

Flukset e migracionit mund të gjurmohen edhe nëpërmjet ADN-së. Midis viteve 250 dhe 550 pas Krishtit, njerëzit erdhën në Europën Juglindore nga Europa Qendrore dhe Veriore dhe nga Stepa Pontike (kjo zonë nga pjesët veriore të Detit të Zi deri në Detin Kaspik, që shtrihet nga Bullgaria e sotme në Kazakistan). Pas përfundimit të sundimit romak, midis shekullit të 6-të dhe shekullit të 10-të, një numër në rritje i emigrantëve sllavishtfolës erdhën nga Evropa verilindore. Sipas studimit, ADN-ja e tyre tani mund të gjendet në 30 deri në 60 për qind të popullsisë në Ballkan.

Këta emigrantë nuk zëvendësuan njerëzit që jetuan në rajon gjatë epokës së bronzit apo hekurit, por përkundrazi u përzien me ta. Përbërja gjenetike e këtyre njerëzve të epokës së hekurit dhe bronzit mund të gjendet në rreth 22 për qind, dhe ajo e paraardhësve të Anadollit Perëndimor në 23 për qind, në popullsinë e sotme, thotë Olalde në një intervistë për „NZZ am Sonntag“, transmeton portali Shtegu.
Pyetja është nëse studimi do të gjejë rrugën e tij edhe në vetëdijen e publikut të gjerë në Ballkan. Sepse këtu disa “shkencëtarë” kontribuojnë në historiografinë nacionaliste dhe raciste. Në Kroaci këto ishin teoritë e Franjo Rackit. Ai pohoi se „kroatët“ arritën në një „shtëpi pjesërisht të zbrazët“ gjatë migrimit, kështu që ata nuk u përzien, dhe se popullsia aktuale rrjedh drejtpërdrejt nga emigrantët sllavishtfolës.
Kreu i Qendrës për Studime të Europës Juglindore në Universitetin e Gracit, Florian Bieber, thotë se një pikëpamje kritike ndaj grupeve etnike nuk është e përhapur. “Përkundrazi, mbizotërojnë narrativat historike të sanifikuara që neglizhojnë përzierjet dhe lidhjet”, thotë Bieber.

Tashmë ka edhe rezultate kërkimore nga gjenetika që tregojnë se, në kuptimin gjenetik-biologjik, këto grupe etnike as që ekzistojnë në Ballkan. Vitet e fundit, arkeogjenetika ka qenë në gjendje të përdorë prerëse diamanti për të renditur materialin gjenetik që ndonjëherë është mijëra vjet i vjetër nga dhëmbët dhe nofullat e skeleteve dhe për të dokumentuar flukset e migrimit në Ballkan që ndikuan në pishinën e gjeneve. Megjithatë, ideja e grupeve etnike homogjene është e përhapur, veçanërisht në shtetet e reja kombëtare në Europën Juglindore.

Politikanja e djathtë serbe e Bosnjës Biljana Plavshiq, ish-zëvendëspresidente e pseudo-republikës Republika Srpska, deklaroi rreth vitit 1993 se ajo dhe nacionalistët e tjerë serbë nuk ishin në gjendje të negocionin me myslimanët për arsye gjenetike. “Ishte material i deformuar gjenetikisht që përqafoi Islamin. Dhe tani, sigurisht, bëhet më e përqendruar me çdo brez të njëpasnjëshëm. Po bëhet gjithnjë e më keq. „Gjatë shekujve, gjenet vazhduan të përkeqësoheshin“, thotë biologia. Serbët e Bosnjës ishin etnikisht dhe racorisht superiorë ndaj muslimanëve boshnjakë, besonte ajo.

Arkeologu Mario Gavranoviq nga Akademia Austriake e Shkencave paralajmëron kundër teorisë pseudoshkencore të origjinës për qëllime propagandistike dhe thekson se kjo ideologji raciste po përhapet edhe sot.

Për shembull, shoqata serbe “Origjina” mbledh mostra të ADN-së për të gjurmuar “trashëgiminë serbe”. Njerëz të “Origjinës” pohojnë se “serbët” sigurisht nuk janë të përzier me “gjak turk”. Një klub malazez me të njëjtin emër pretendon se “serbët” kanë gjene krejtësisht të ndryshme nga shqiptarët.
Vitet e fundit, testimi komercial i ADN-së është bërë gjithnjë e më popullor. Shpesh sugjerohet që dikush mund të zbulojë origjinën etnike me një test të thjeshtë të ADN-së. Pra, njerëzit janë të shtyrë të besojnë se duke dërguar mostrën e pështymës së tyre ata po përcaktojnë „etnicitetin“ e tyre dhe se përkatësia etnike bazohet në prejardhjen dhe jo në përkatësinë kulturore. Kjo është veçanërisht e rrezikshme në Ballkan, thotë historiani i Evropës Juglindore Bieber. Testet pseudoshkencore të ADN-së postulojnë një vazhdimësi të një gjoja „kombi të vjetër“.

Një nga idetë e përhapura është se serbët, kroatët dhe boshnjakët erdhën drejtpërdrejt nga „sllavët“ emigrantë nga Evropa verilindore në një rresht dhe pa u përzier me të tjerët. Disa shqiptarë besojnë se janë pasardhës të drejtpërdrejtë të ilirëve, disa grekë besojnë se e kanë prejardhjen nga grekët e lashtë. Një lëng i fryrë besëtytnish, racizmi dhe mendimi mbi supremacinë.

„Nuk ka bazë gjenetike për dallimet midis grupeve etnike,“ thekson Naris Pojskic nga Instituti i Inxhinierisë Gjenetike dhe Bioteknologjisë në Universitetin e Sarajevës, një njeri i qetë që thotë se në fund të shekullit të 19-të austriaku Augustin Weisbach u përpoq të gjente me “matjet e kokës” nëse ka dallim mes boshnjakëve ortodoksë, katolikë apo myslimanë. Weisbach nuk gjeti asnjë.

“Ne të gjithë i përkasim të njëjtit grup gjenesh. “Ne gjithmonë e dinim thellë se nuk kishte dallim,” thotë Pojskiç. Ideologët e krahut të djathtë, të cilët megjithatë pretendojnë se grupet janë biologjikisht të ndryshëm, injorojnë kërkimin e ADN-së, thotë ai.

Një kuptim biopolitik i një „trupi kombëtar“ çoi në gjenocid dhe dëbime në Evropën Qendrore nën nazistët. Në Ballkan, këto teori raciste përfshijnë një ideologji gjaku dhe dheu, siç është ajo e përfaqësuar nga politikani radikal serb boshnjak i krahut të djathtë Milorad Dodik. Ai gjithmonë thekson se kjo është “tokë serbe” ku serbët kanë jetuar gjithmonë. Dodik dëshiron të shkatërrojë shtetin e Bosnje-Hercegovinës dhe të krijojë një Serbi të Madhe.

Në fakt, ekzistojnë tre grupe të mëdha fetare në Bosnjë dhe Hercegovinë: njerëz të besimit ortodoks, katolik dhe islam. Por ndryshe nga vendet e tjera evropiane, këta anëtarë fetarë quhen „grupe etnike“ dhe madje „popull“ për shkak të nacionalizmit të shfrenuar.

Bieber mendon se rezultatet nga studimet arkeogjenetike mund të jenë një kundërargument i mirë për „rrëfimet e thjeshta nacionaliste“, sepse ato zbulojnë se njerëzit ndryshojnë më pak nga sa besojnë shpesh.

Çlirimi nga ngushtësia e të menduarit të grupeve etnike do të kërkonte një proces iluminimi shoqëror. Nëse dikush mund të mendojë se vendimi nëse dhe cilit grup etnik dëshiron t’i përkasë është diçka personale dhe private – ashtu si besimi në një fe – atëherë ideologët e krahut të djathtë nuk do të ishin më në gjendje t’i kthenin njerëzit kundër njëri-tjetrit.