Marta Prekpalaj në fokusin e mediave gjermane
Marta njihet përtej kufijve të fshatit të saj. Mësuesja e pamartuar, drejtoresha dhe pronarja e shtëpisë së saj që kujdeset për fatin e gjithë rajonit të saj. Pavarësisht rezistencës së nënës së saj dhe ideve tradicionale se si duhet të jetë jeta e një gruaje, Marta vendosi të studiojë dhe të bëjë një jetë të pavarur. Edhe nëse ajo shihet shpesh si „e çuditshme“ në fshat
Marta Prekpalaj vrapon me nxitim në mes tavolinave të nxënësve, pastaj kthehet në dërrasën e zezë. Ajo vizatoi një pemë mbi të dhe shkroi disa formula kimike sepse Marta jep mësim në një shkollë fshati dhe sot në rendin e ditës është fotosinteza.
Kur ishte ende në shkollë, mësuesja e saj ishte modeli i saj, kujton Marta 56-vjeçare: „Ajo jo vetëm që më mësoi të shkruaj e të lexoja, por edhe guximin për të ecur në rrugë të reja. Ajo vazhdimisht na fliste për të drejtat e vajzave dhe djemve”. Kjo e frymëzoi vërtet Martën.
Arsimi për vajza në Kosovë
Marta vjen nga jugperëndimi malor i Kosovës, një rajon i varfër. Shkuarja e vajzave në shkollë nuk ishte ende normë në vitet 1970. Por babai i saj e ka mbështetur gjithmonë, kujton ajo: „Ai gjithmonë donte që unë të bëhesha mjeke ose të bëja atë që doja. Ai do të kishte dashur ta bënte këtë më parë, por familja e tij ishte shumë e varfër“.
Marta më vonë jo vetëm që mbaroi shkollën, por shkoi edhe në universitet dhe u bë mësuese. Ajo vendosi që herët të mbështeste gratë e tjera. Ajo vizitonte sistematikisht familjet në zonën e saj dhe u përpoq të bindte prindërit që t’i dërgonin vajzat e tyre në shkollë. Qëllimi i tyre: t’u mundësojnë grave në Kosovën tradicionale të jetojnë një jetë më të lirë dhe më të vetëvendosur.
Në vend të punës dhe pagës, është kryesisht një familje dhe fëmijë
Që nga koha e shkollës së Martës mbi 40 vjet më parë, shumëçka ka ndryshuar në nivelin arsimor të popullatës femërore, pavarësisht luftës së viteve 1998/99. Sot, sipas të dhënave të Autoritetit të Statistikave të Kosovës, pothuajse 70 për qind e të diplomuarve në universitet në Kosovë janë femra. Në kontrast të fortë me këtë është përqindja e ulët e grave në moshë pune që kanë një punë: vetëm një e pesta e këtyre grave fitojnë paratë e tyre.
Në zonat rurale ka edhe më pak. Mësuesja Marta thotë se në zonën e saj është edhe sot rasti që burrat punojnë dhe gratë kujdesen për fëmijët dhe shtëpinë dhe në shumicën e familjeve “kur ke një vajzë, gjëja më e rëndësishme është ta martosh“. Marta 56-vjeçare është e pamartuar.
Teoria dhe praktika e barazisë
Ligjërisht, gratë në Kosovë janë të barabarta me burrat, qofshin të martuar apo jo. Por idetë tradicionale për rolet gjinore janë të përhapura, shkruan ekonomistja Dita Dobranja në një raport mbi situatën e punësimit të grave në Kosovë. Ata do të bënin pjesën më të madhe të punës së papaguar në shtëpi dhe familje. Në praktikë, gratë kanë dukshëm më pak mundësi për të punuar dhe janë më të rrezikuara nga varfëria sesa burrat. Familjet në Kosovë vështirë se mund ta lënë kujdesin e fëmijëve apo kujdesin për të afërmit në duart e profesionistëve, pasi shërbime të tilla – nëse janë të disponueshme fare jashtë kryeqytetit Prishtinë – vështirë se janë të përballueshme.
Marta nuk është e martuar dhe nuk ka fëmijë. Nga ana tjetër, suksesi i saj profesional u bë i dukshëm për të gjithë më së voni në vitin 1995 kur mori drejtimin e një shkolle. Në atë kohë ajo ishte e vetmja grua në këtë pozicion në rajonin e saj, kujton ajo: „Nuk ishte gjithmonë e lehtë dhe shumë burra nuk donin ta pranonin suksesin tim. Por unë munda t’i bindja për punën time“. Në një moment ata do t’i kishin besuar asaj.
Modelet tradicionale në Kosovë
Babai i Martës, një burrë që e ka mbështetur gjithmonë, ka vdekur vite më parë. Nëna e saj, nga ana tjetër, ende nuk mund të pajtohet me faktin se Marta ka studiuar, nuk është e martuar dhe madje ka ndërtuar shtëpinë e saj.
Madje ajo shqetësohet se vajza e saj do të jetë vetëm pas vdekjes së saj dhe ka frikë se Marta nuk e ka nën kontroll jetën e saj, shkruan media gjermane „MDR“. Ajo konfirmon edhe sot se ishte kundër që Marta të shkonte në shkollë, transmeton portali Shtegu. „Doja që ajo të martohej dhe të bënte punët e shtëpisë si unë dhe si gratë e tjera këtu. Gjithmonë më ka pëlqyer kjo“.
Vajza Marta tani ka pranuar se nuk mund të ndryshojë qëndrimin e nënës së saj. Megjithatë, e lëndon që ende nuk i beson vetes për të jetuar një jetë të pavarur.
Debate të mprehta dhe ndryshime të ngadalta
Sondazhet në Kosovë tregojnë se janë burrat dhe gratë ata që presin që në veçanti nga gratë e reja të jenë në përputhje me modelet tradicionale. Aktivistja dhe gazetarja Shqipe Gjocaj e cilëson si mizogjini tradicionale kur gratë e pamartuara denigrohen në të njëjtën kohë. Kjo po bëhet shumë e qartë në debatin aktual nëse fekondimi artificial duhet të lejohet edhe për gratë beqare në Kosovë. Megjithatë, sondazhet tregojnë gjithashtu se shoqëria kosovare po ndryshon dhe modelet tradicionale të rolit janë në rënie.
Kjo korrespondon edhe me përvojën e Martës. Shumë gra që ajo njeh tani kanë blerë apartamente dhe jetojnë vetëm. Shumë njerëz tani kanë patentë drejtimi, ndërsa më parë ajo ishte e vetmja grua pas timonit në zonën e saj rurale.
Në përgjithësi, Marta nuk pendohet për rrugën që mori – përveç një vërejtjeje, ajo shton e menduar: „Ndoshta do të isha më e lumtur nëse do të kisha ndërtuar shtëpinë time ose do të kisha blerë një makinë më shpejt; nëse do të kisha parë. unë më parë“.
Më shumë për Marta Prekpalaj dhe momentet që ia ndryshuan jetën mund të mësoni në portretin e saj nga seriali “Transformer” në media bibliotekën ARD/MDR.