Fshatrat Islami grek dhe latin pranë Zarës: Pika më perëndimore e Perandorisë Osmane në Adriatik

Në historinë e re të fshatit ka pasur tentativa për ndryshimin e emrit, por asnjë përpjekje nuk ka pasur sukses sepse emri i fshatit si i tillë është i shkruar në shumë libra historikë, artistikë dhe shkencorë

Fshatrat Islami grek dhe ai latin, rreth 20 kilometra nga Zara kroate, janë sot vende me shumicë katolike. Emri Seddi islam, mburoja e islamit ose kufiri ekstrem i depërtimit të Perandorisë Turke, vjen nga osmanët që ishin në këtë zonë në vitin 1577.

Një pjesë e emrit Islam është ruajtur nga ai emër i vjetër në historinë e re, dhe emri greqisht dhe latinisht është marrë në mesin e shekullit XVIII. Nga islami në këtë zonë ka mbetur vetëm emri, i cili nuk ka ndryshuar gjatë historisë. Në historinë e re të fshatit ka pasur tentativa për ndryshimin e emrit, por asnjë përpjekje nuk ka pasur sukses sepse emri i fshatit si i tillë është i shkruar në shumë libra historikë, artistikë dhe shkencorë.

Fshatrat ndodhen pranë njëri-tjetrit. Dikur një vend me një histori të turbullt, i cili u përpoq të pushtohej nga pushtues nga pjesë të ndryshme të botës, tani është një vend paqësor i njohur për bujqësinë e tij.

Në pjesën më të madhe, të dy fshatrat tani janë të banuar nga një shumicë katolike, megjithëse gjatë historisë ata kanë qenë shtëpia e banorëve ortodoksë dhe myslimanë.
Ekipi i Anadolu Agency (AA) ka vizituar këto fshatra pranë Zarës. Fillimisht shkuan te Lisi i Gjelbër, i cili është i mbrojtur për shkak të moshës së tij, e cila llogaritet në më shumë se 250 vjet. Gjendet në Islamin latin. Aty takuam vetëm disa vendas që kënaqeshin me bisedën e përditshme. Mund të thuhet se gazetarëve nuk u kushtuan aspak rëndësi.

Emrat grekë dhe latinë vijnë nga feja e banorëve të këtyre fshatrave që jetonin në atë zonë.
Prof. Dr. Damir Magash nga Departamenti i Gjeografisë në Universitetin e Zarës merret me gjeografinë historike, urbane dhe rajonale. Teksa flitet, gazetarët qëndrojnë para hyrjes së kullës së Stojan Jankoviqit, pasuria e vjetër e peshkopit të Ninit, e cila ka ndërruar pronar gjatë historisë dhe që ka pasur rëndësi strategjike. „Ferhat-pasha Sokoloviqi e quajti të gjithë zonën Sedd-i Islam ose mburoja e Islamit“. Magash përkujtoi se në shekullin XVI, më saktë gjatë luftës së Qipros, forcat osmane mjaft të forta këtu pushtuan të gjithë bregdetin e rrethit të Zarës drejt zonës boshnjake dhe themeluan fillimisht të ashtuquajturin. vilajetin Kroatët, dhe në riorganizimin e mëvonshëm kjo zonë u pushtua në vitin 1570 nga Ferhat-Pashë Sokoloviqi.

Sipas Magash, ai rinovoi, riparoi dhe forcoi fshatrat Uçitelja Vas, Trshqane dhe Tuçapi në një kështjellë të fortë osmane, duke e quajtur atë Sedd-i Islam, që do të thotë mburoja e Islamit ose kufiri përfundimtar i përparimit të Perandorisë Turke. Pra, të tre fshatrat shkrihen në një zonë së bashku me kalanë, të quajtur Islam.

Këtu edhe ishte kufiri. Pra, kjo është pika më perëndimore në zonën bregdetare të Perandorisë Osmane. Për sa i përket bregdetit, ata ishin pak më në perëndim, në zonën e Likës. Fshatrat e vjetra kroate, pas pushtimit nga osmanët ,merr një emër të ri.Ferhat Pasha dmth osmanët e quajnë gjithë këtë zonë Sedd-i Islam, prandaj mburoja e islamit, fesë.Dhe ky emër zgjat rreth 80 vjet.Pas pushtimit të ushtrisë veneciane vjen një popullsi e re, si katolike ashtu edhe ortodokse”, thotë Magash.

Popullsia në atë kohë nuk ishte e madhe sepse kjo zonë ishte vija e frontit ku vazhdimisht zhvilloheshin konflikte.

“Shteti caktoi emrat zyrtarë të kësaj zone – Islami grek dhe Islami latin. Aty ku vlerësonte se shumica e popullsisë ishte ortodokse, e quajti Islami grek, dhe ku jetonin kryesisht katolikët, e quajti Islami latin. Popullsia nuk bëri rezistencë sepse ata atëherë ishin bujkrobër që sapo kishin ardhur. Ata ishin të lumtur që merrnin tokë për të kultivuar dhe mund të jetonin dhe punonin atje. Edhe sot nuk ka ndonjë problem të madh me këtë“, thotë Magash.

Ai theksoi se “ndoshta dikush me të po merret sot”.

„Megjithatë, popullsia nuk kujdeset shumë për këtë dhe ka mbetur e tillë. Sot popullsia latine jeton në Islamin latin, ata që emigruan në gjysmën e dytë të shekullit të 18-të dhe në Islamin grek, kryesisht ortodoksë. Megjithatë, edhe në Islamin grek ka kroatë dhe serbë në Islamin latin. Nuk ka myslimanë sepse menjëherë në vitin 1647, pas hyrjes së trupave veneciane, popullsia osmane u dëbua plotësisht“, shpjegoi Magash.

Magash përkujtoi gjithashtu vitet ’90, kur Islami latin u përmbys dhe popullsia u dëbua. Ai tha se ishte një sulm ndaj ish-komandantit të ushtrisë së Republikës Srpska (RS) Ratko Mlladiq dhe ushtrisë që e shoqëroi atë.

“Rindërtimi zgjati shumë, deri në fillim të vitit 2000. Popullsia ortodokse u largua nga kjo zonë me paraushtarakët. Një pjesë po kthehen, por duket se shumica po i shesin këto prona sepse në një farë mënyre mund të thuhet se ata nuk e duan vendin kroat, pra Kroacinë. Ata nuk duan të jetojnë atje, edhe pse ka përjashtime”, tha Magash.

Sipas regjistrimit të vitit 2011, Islami Latin ka rreth 280 banorë dhe ai grek rreth 200. Historia e turbullt e kësaj zone ka sjellë emigrimin e popullsisë.

„Sidomos ngjarjet e fundit, shumë të shëmtuara me prishje të pabesueshme dhe shumë viktima kanë çuar në antagonizëm të banorëve. Një pjesë e madhe e popullsisë ortodokse nuk është kthyer. Mendoj se marrëdhëniet janë mjaft korrekte“, tha Magash.

Ai tha se në zonën e gjerë përreth fshatit kanë një shembull të shkëlqyer të ruajtjes së arkitekturës osmane.

„Është Hani Mashkovikut në Vranë. Një objekt i tillë i bukur u rinovua me ndihmën e qeverisë turke, fondeve të BE dhe qeverisë kroate“, shtoi Magash.

„Nga osmanët kanë mbetur një numër i madh turqizmash që ende përdoren në këtë zonë“. Historia e fshatit Islami grek daton që në mesjetë, sepse në mesjetë kanë qenë fshatrat Trshqane dhe Kaqina Gorica, dhe rëndësisë së fshatit i ka kontribuar fakti se ai ndodhej në një rrugë mesjetare të ngarkuar „Via Magna“ (autostradë).

Marko Vanjak, i lindur në vitin 1957 në një shtëpi që pretendon se ka mbetur nga periudha osmane, gazetarët i çoi nëpër fshat. Tani është një gërmadhë që nuk i ka rezistuar kohës. Këtu shihen ende mbetjet e një shtëpie prej guri, e cila, siç tha Vanjaku, është rreth pesë shekuj. “Njerëzit që kanë jetuar në këtë zonë para nesh gjithmonë kanë thënë se këto janë shtëpi turke. Në thelb, shtëpia jonë ku kam lindur në atë kohë ka qenë moderne, ka pasur ujë afër. Me sa duket ka pasur osmanë dhe ka pasur hapësirë ​​për falje. Nën dhoma. Diçka si një xhami e vogël“, shpjegoi Vanjak.

Para luftës në vitet 1990, fshati kishte rreth 1 000 banorë, ndërsa tani rreth 200.
“Këtu janë kryesisht të moshuarit, janë larguar të rinjtë, edhe sot përdoret shumë turqizma, tek ne për oborrin thuhej se ishte oborr, pastaj mbeti qilar… Në 50 vitet e fundit. , ka humbur shumë, por të moshuarit përdornin shumë turqizma”, tha Vanjak.

Islami latin filloi si një kështjellë osmane në vendin e fshatit mesjetar kroat të Uçitelja Vas dhe kalasë mesjetare të hershme të Vespeljevacit, e cila u pushtua rreth vitit 1571 nga Ferhad-Pasha Sokoloviqit. Në vitin 1577 kalaja u rindërtua dhe u quajt Sedd-i Islam (Muri i Islamit). Ajo mori emrin e saj aktual në vitin 1709.

Sreçko Salina jeton që nga lindja në këtë fshat, i cili është një zonë e njohur bujqësore më parë dhe edhe sot. Paraardhësit e tij erdhën në këtë zonë në vitin 1692 nga afërsia e Dubrovnikut.

Në atë kohë vinin nga zona të ndryshme, kështu që, siç tha Salina, përmendet se në Islamin latin banonin edhe disa familje nga rrethina e Jajces.

„Të mitë kanë ardhur nga rrethina e Dubrovnikut, disa nga rrethina e Jajces. Kjo është sot një zonë bujqësore. Jetojnë nga kjo“, thotë 68-vjeçari, banor i një fshati afër Zarës.
Ndër fqinjët e para viteve 1990 kishte edhe ortodoksë, shumica e të cilëve nuk u kthyen në shtëpitë e tyre të mëparshme.

“Kishte rreth 70 për qind katolikë në Islamin latin dhe 30 ortodoksë”, tha Salina, duke shtuar se atje sot jeton edhe një oficer, një mysliman, i cili ndërtoi një shtëpi në fshat.