Në bombën kohore ’OHIS’ ka rreth tetë tonë merkur (zhivë) të lënë për dhjetë vite me rradhë të rrjedhë kudo nëpër uzinën e elektrolizës, duke u avulluar në ajër dhe duke u fundosur në tokë dhe duke u futur kështu në ujërat nëntokësorë. Ky metal i lëngshëm shkakton efekte të dëmshme në shëndetin e njeriut dhe në cilësinë e mjedisit jetësorë.
Sipas një dokumenti të siguruar nga ‘Sloboden Pecat’ gjithsej 400 ton merkur janë lëshuan gjatë prodhimit në uzinën aty pranë, e cila sot kontaminon sipërfaqen më të gjerë prej 6.200 metrash katrorë. Ujërat nëntokësor rreth uzinës së elektrolizës janë të ndotur 20 herë mbi vlerën përkatëse të ndërhyrjes derisa masa maksimale e tokës është madje 98 herë mbi pragun e ndërhyrjes! Supozohet se rreth 8 ton merkur mbetet në uzinën e elektrolizës pasi uzina është mbyllur dhe sistemi i ruajtjes së metaleve të lëngshme jo vetëm që nuk u mbyll në mënyrë hermetike, por edhe u rrotullua dhe rrjedh gjithandej.
Pas incidentit të javës së kaluar në një ish-fabrikë kimike, të falimentuar sot, kur uji rrjodhi në një cisternë që strehonte më parë akrilat metilik, qytetarët atje kërkuan përgjegjësi dhe pastrim urgjent të të gjitha kimikateve në OHIS, që është pika më e nxehtë e mjedisit në vend. Ishtë duke u bërë pastrimi i 11 mbetjeve kimikale, që është bërë nga ndërmarrja Ecocenter 97, e cila çoi në incident me ujë të kontaminuar të rrjedhshëm dhe në vijim është tenderi ndërkombëtar për pastrimin e një deponie të vogël me lindane pesticidesh që drejtohet nga UNIDO dhe afati u zgjat deri më 16 dhjetor të këtij viti. Kimikatet e mbetura pritet të dërgohen në Zvicër së shpejti, lindani nga deponia e vogël ka të ngjarë të digjet në vend, deponia e madhe do të mbulohet, por merkuri (zhiva) do të mbetet ende aty.
Shumica e merkurit (zhivës) humbi në formën e metalit të lëngshëm përmes derdhjes ose gjatë mirëmbajtjes. Dhe zona më e gjerë prej 6.200 metrash katror është e kontaminuar me merkur, për faktin se rreth 400 ton merkur u lëshuan në mjedis gjatë prodhimit. Mund të supozohet se pjesa më e madhe e merkurit është akoma në vendin e uzinës, thuhet në dokumentin e Ministrisë së mjedisit.
Mërkuri migroi në shtresat më të thella të tokës 20 metra më thellë dhe jashtë bimës. “Pranë bimës ka gjurmë të ndotjes sipërfaqësore për shkak të çmontimit të vazhdueshëm të uzinës, ndërsa në lindje shihet se ndotja e merkurit mbulon thellësi nga 7 deri në 15 metra. Ndotja e sipërfaqes zvogëlohet me distancën nga ndërtesa e elektrolizës, por rritet në thellësi më të madhe në shumicën e stërvitjeve ”.
Testimet laboratorike të materialeve të ndërtimit treguan përqendrime të larta të merkurit në llaç, gur, dhe madje edhe në konstruksione të betonit, me përqendrime të merkurit në shumicën e mostrave që variojnë nga disa qindra deri në disa mijëra miligram për kilogram. Përqendrime maksimale u gjetën në materialet nga strukturat e betonit në sipërfaqen e dyshemesë deri në 80.300 miligram për kilogram dhe doza të larta u gjetën në sedimentin e kanalizimeve, si dhe në rampën e betonit para ndërtesës ngjitur me trotuarin.
Dokumenti përmend edhe më shumë mënyra se si merkuri nga uzina e elektrolizës është përhapur përreth. Përhapja masive nëpër sipërfaqet e jashtme të asfaltit u shkaktua nga nxjerrja e teknologjisë së brendshme nga uzina dhe depërtimi në shtresat e thella të tokës u shkaktua nga dyshemetë poroze të betonit në sallë. Merkuri (zhiva) vazhdon të përhapet dhe rrezikojë të gjithë rreth OHIS falë shtresave të ndotura të tokës që ngrihen si pluhur dhe thith ujërat e ndotur të përdorura për të ujitur kopshtet rreth OHIS.
Zyra e POPs (Ndotëse organike e përhershme) për ‘Sloboden pecat’ sqarojnë se merkuri u përdor si katodë në uzinën e elektrolizës dhe u rivendos pas përfundimit të procesit, por sistemi ku ruhej nuk u vulos hermetikisht.
“Fabrika importoi merkur (zhivë) si lëndë të parë dhe e mbajti atë në një sistem të mbyllur që nuk ishte mbyllur hermetikisht dhe nuk rrjedh, kështu që ata rikuperuan sasitë e humbura duke importuar të reja. Nuk dihet saktësisht sesa merkuri mbeti pasi uzina u mbyll, por të dini se nuk do të thotë shumë, pasi merkuri mund të avullohet, të kullohet në tokë etj”, kanë thënë kështu nga zyra e POPS.
Shifra prej 8 tonë mërkuri në OHIS është gjetur edhe në Planin lokal aksional ekologjik të parin dhe të dytin të qytetit të Shkupit. Ky dokument shpreh se problemi më i madh është depërtimi i lindur në mënyrë jo të duhur, e që ruhet në fuçi çeliku që janë të mbuluara me tokë në një sipërfaqe prej 65,000 metrash katror.
“Një lloj tjetër i mbeturinave industriale është i pranishëm në zonën e OHIS, që depozitohet në mënyrë jo të duhur. Metalet e rënda siç janë ndotësit përfshijnë plumbin dhe merkurin, të cilat u përdorën në procesin e prodhimit. Besohet se tetë ton merkur janë ruajtur në vendin e bimëve “, thuhet kështu në LEAP të qytetit të Shkupit.
Profesori Trajce Stafilov për ‘Sloboden pecat’ thotë se pastrimi i merkurit nga OHIS do të jetë shumë i kushtueshëm.
“Unë kam parë merkur në “OHIS” rreth dhjetë vjet më parë kur isha në fabrikë, uzina e elektrolizës po rridhte nëpër mure dhe po mblidhej në tenxhere. Ajo materie duhet të prishet dhe rrënojat plotësisht të dekontaminohen. Kishte plane për të pastruar merkurin nga OHIS si pjesë e pastrimit të deponisë së vogël dhe të madh me lindan, por vetë pastrimi kërkon shumë para. Kishte raste të ngjashme në vendet evropiane ku shpenzoheshin shuma të mëdha parash për pastrimin e fushës dhe riparimin’, thotë profesori i kimisë Stafilov.
Drejtori i kompanisë Ecocent 97, Vlado Momiroski, i cili vitin e kaluar fitoi tenderin për pastrimin e 11 kimikateve të ndenjura, tha për ‘Sloboden pecat’ se merkuri nuk ishte përfshirë në listën e kimikateve që duhen zhdukur e pastruar.
“Unë nuk kam njohuri për merkurin në fabrikë, nuk është përfshirë në tender për të pastruar 11 kimikate të mbetura,” tha Momiroski.
“Akrilati metil ishte në tender dhe nuk ishte në shtjellim sepse nuk ishte në fushë atje. E tillë ishte situata me kimikate të tjera që duhej të pastronim. Në tender ishin katër iniciatorë kimik dhe në fushën e pestë, 48 u renditën për klorin dhe 84 ishin për klorin. Akrilati metil kishte 11 tonë dhe në rezervuar nuk kishte asgjë, sepse avullonte”. Theksoi kështu Momiroski.
Ai shton se të gjitha kimikatet në tender janë të paketuara në kontejnerë të përshtatshëm, siç janë fuçi plastike dhe metali.
“Ne kemi një marrëveshje me një kompani bullgare të licencuar për transportimin e mbeturinave të rrezikshme dhe jemi në pritje të licencës për eksportimin e këtyre mbeturinave e cila do të përfundojë në Zvicër për përpunime të mëtutjeshme. Sipas Konventës së Bazelit për Transportin e Mallrave të Rrezikshëm, të gjitha vendet ku kalojnë mbeturinat e rrezikshme duhet të pajtohen. Kemi pëlqimin e gjashtë vendeve, jemi në pritje të Sllovenisë dhe në çdo moment kimikatet e mbetura do të eksportohen nga OHIS”, thotë Vlado Momiroski nga Ecocenter 97.
