Ambasadori i ri i Kosovës në Zvicër e flet gjermanishten zvicerane

Si adoleshent ai iku në Zvicër. Si i rritur u kthye në Kosovë. Tani Mentor Latifi është kthyer sërish në Bernë. Rreth një udhëtimi mahnitës që filloi 32 vjet më parë në Aargau

Menjëherë pasi ulet në një karrige druri përballë shkollës kantonale në Zofingen AG, Mentor Latifit i rikthehen kujtimet. Një drejtori që i dha një shans. Për një mësues që u bë model. Katër vitet që ai i përshkruan në bisedë si “koha më e vështirë e jetës sime”. Kur erdhi në Zvicër Mentori ishte 17 vjeç, si refugjat politik në vitin 1991. Filloi menjëherë në shkollën kantonale – pa folur asnjë fjalë gjermanisht.

Që atëherë kanë kaluar 32 vjet. Në takimin në Zofingen, Mentori flet dialekt pa theks. Arsyeja e takimit është emërimi i tij si ambasador i Kosovës në Bernë. Të martën ai ia dorëzoi letrën kredenciale Presidentes Federale Zvicerane Viola Amherd, pothuajse saktësisht 25 vjet pas çlirimit të Kosovës. Prandaj ai është zyrtarisht i akredituar si ambasador në Zvicër.

Latifi, i veshur me një kostum të errët, këmishë me vija të bardha dhe blu, ora zvicerane Tissot në dorë, thotë: “Po të më kishte thënë dikush më herët se do të isha ambasadori i Kosovës, do t’i kisha quajtur të çmendur”.

Babai, profesor, duhej të shkonte në burg

Këtë deklaratë mund ta kuptoni nëse dëgjoni historinë e jetës së 49-vjeçares. Edhe para rënies së përgjakshme të Jugosllavisë në vitet 1990, familja e tij e gjeti veten të kapur nga trazirat e politikës. Në vitin 1989, Republika Jugosllave e Serbisë hoqi statusin autonom të Kosovës. Intelektualët kosovarë u persekutuan dhe u futën në vijë. Babai i Latifit, Shaipi, asokohe profesor në universitetin e minierave, shkoi në burg. Dhe kjo pavarësisht se ai nuk ishte shumë i ekspozuar politikisht. “Të qenit profesor ishte arsye e mjaftueshme që regjimi ta mbyllte atë”, thotë Mentori.

Pas lirimit, Shaip Latifi u arratis në Zvicër, pas dy vitesh iu bashkuan gruaja, djali Mentori dhe dy motrat e tij. Askush në familje nuk kishte njohuri për sistemin shkollor zviceran. Në shkollën kantonale Zofingen, drejtori i atëhershëm Ulrico Schweizer vendosi që 17-vjeçari të bënte teste në matematikë dhe fizikë. Mentori arriti rezultate të mira dhe u lejua të niste shkollimin. Vitin e parë nuk kishte nota, më pas u trajtua si të tjerët. “Nuk do ta harroj kurrë që Ulrico Schweizer ma dha këtë mundësi”, thotë sot ambasadori.

Mentori punoi katër vjet. Dhe u mësua me sjelljet në shkollë, të cilat ishin shumë të ndryshme nga ato në Prishtinë. Në mësimin e parë, nxënësi nga Kosova u ngrit në këmbë kur mësuesi hyri në dhomë – dhe u habit që ishte i vetmi.

Performanca shpërblehet

“Ai patjetër duhej të luftonte për të marrë diplomën e shkollës së mesme”, thotë mësuesi i klasës së tij në atë kohë, Stefan Prochaska. Mentori jo vetëm që e mësoi gjermanishten nga e para, por edhe materialin në të gjitha lëndët e tjera. Prochaska e përshkruan ish studentin e tij si „të qetë, të ekuilibruar, autoritar“. Edhe në atë kohë, ai shpesh merrte një rol ndërmjetësues në mosmarrëveshje – ndonjëherë diplomat.

Stefan Prochaska u zgjodh drejtor i shkollës kantonale Zofingen, e cila ishte një hapëse e syve për Mentorin. Nga Kosova ishte mësuar që politika të shkonte kundër interesave të popullit. Prandaj, ai supozoi se Prochaska, i cili ishte i popullarizuar nga studentët, nuk do të hynte në zgjedhje. „Kam parë se performanca shpërblehet në këtë vend – dhe se edhe dikush me një emër të huaj mund të avancojë“.

Mentor Latifi e mori diplomën e shkollës së mesme, studioi ekonominë në Universitetin e Bazelit (“në krahasim me shkollën kantonale me 40 për qind të përpjekjeve për të mësuar”) dhe u punësua në Coop Bank në Bazel. Ai mundi të vizitojë shtëpinë e tij të vjetër në Kosovë vetëm në vitin 2003, pasi mori pasaportën e tij zvicerane.

Vizita në kryeqytetin Prishtinë ishte për t’i ndryshuar jetën. „Të gjitha kujtimet, emocionet nga më parë që i kisha ndrydhur, u kthyen“, thotë ai. Gjatë udhëtimit ai takoi tashmë gruan e tij Sebiha. Ai vendosi të emigrojë në Kosovë, gjë që ishte edhe për shkak të një shqetësimi të caktuar në Zvicër.

„Ti nuk je ai lloj personi“

Ambasadori tani përdor fjalë të kujdesshme dhe vlerëson disa herë arritjet integruese të Zvicrës dhe përmend miqësitë e thella që ka bërë në rininë e tij. Por ai tregon edhe se si është lënduar nga komentet si: “Ah, nuk dukesh fare si shqiptar i Kosovës”. Ose „Ti nuk je ai lloj personi“. Ajo që nënkuptohej ishte: jo kriminel. “Fatkeqësisht, imazhi i shqiptarëve të Kosovës në atë kohë nuk ishte aq i mirë. Dhe më duhej ta justifikoja”.

Në Kosovë, Shkëlqesia e Tij fillimisht ka punuar në një bankë lokale, më pas është transferuar në përfaqësuesin e Roche në Prishtinë, gjë që ka qenë fat për të. Ai ishte shpesh në Zvicër për punë dhe ishte në gjendje të përdorte aftësitë e tij gjuhësore. „Puna më ndihmoi të lidh dy botët“, thotë ai.

Atij i pëlqente jeta në kryeqytetin e Kosovës. Mjedisi social, takimet spontane, një qytet që vibron. Ai gjithashtu mundi të kapërcejë faktin se “Prishtina nuk është ndoshta kryeqyteti më i bukur në Europë”, siç thotë ai. Ekonomisti bëri një karrierë në Roche, më pas në kompani të tjera në industrinë farmaceutike dhe u bë baba i tre vajzave.

Një hap me një efekt simbolik

Ai do të jetonte edhe sot në Kosovë nëse në fund të vitit të kaluar nuk do të kishte marrë një telefonatë nga stafi i Presidentes Vjosa Osmani. Ai e njeh Zvicrën dhe flet gjermanisht zvicerane – a do të dëshironte të bëhej ambasador? Mentori e pranoi ofertën, edhe sepse për të kishte rëndësi simbolika e hapit. “Kam ardhur si refugjat, tani po kthehem si ambasador”.

Marrëdhëniet mes Kosovës dhe Zvicrës janë të ngushta. Sot këtu jetojnë rreth 250 000 persona me prejardhje shqiptaro-kosovare dhe shqiptare, shumica prej tyre nga Kosova dhe vendet përreth. Ashtu si Mentori, dhjetëra mijëra u larguan nga Kosova në Zvicër në vitet 1990.

Ambasadori dëshiron të ndihmojë në zgjerimin e bashkëpunimit ekonomik mes dy vendeve. Mund të jetë tërheqëse për kompanitë zvicerane të punojnë me kompanitë kosovare sepse kostot e pagave atje janë shumë herë më të ulëta. Përfaqësuesi i qeverisë gjithashtu dëshiron ta bëjë kulturën e Kosovës edhe më të dukshme, për shembull duke ftuar artistë në Zvicër.

Përjashtimet si shtetas i dyfishtë

Si diplomat i huaj me pasaportë zvicerane bën përjashtim. Sipas Departamentit të Punëve të Jashtme të FDFA, ka vetëm një ambasador tjetër të huaj me nënshtetësi zvicerane. Për diplomatin do të thotë se ai duhet të heqë dorë nga disa privilegje.

Ndryshe nga diplomatët e tjerë të huaj, ai do të duhet të paguajë taksa dhe ka reduktuar „imunitetin funksional“ të kufizuar në kohën kur ai është duke kryer detyrat e tij ambasadore. Mentorit duket se nuk i intereson. “Jam i lumtur që Zvicra më jep mua, si shtetas të dyfishtë, mundësinë për të përfaqësuar Kosovën”, thotë ai.

Mentori është i vetëdijshëm se CV-ja e tij nuk i përgjigjet karrierës së zakonshme diplomatike. “Mendoj se mund ta kompensoj këtë me njohuritë e mia për Zvicrën dhe gjuhën,” thotë ai. Ai kurrë nuk mund ta imagjinonte të bëhej ambasador në një vend tjetër përveç Zvicrës.

Një diplomat pa trajnim diplomatik: a mund të funksionojë mirë?, shtron pyetjen gazeta „Tagesanzeiger“. Thirrni dikë që duhet të dijë. Jean-Hubert Lebet ishte ambasador i Zvicrës në Prishtinë nga viti 2016 deri në vitin 2020. Ai hyri herët në shërbimin diplomatik dhe ishte vendosur gjithashtu në Rumani dhe Vietnam. “Edhe ndërruesit e karrierës mund të bëhen diplomatë të shkëlqyer”, thotë diplomati në pension. Lebet citon shembullin e Uli Sigg, i cili u zhvendos nga sektori privat në ambasadori në Pekin në vitet 1990.

Tani vajzat duhet të integrohen

Faktin që Mentor Latifi mund të mos i dijë të gjitha formalitetet diplomatike mund ta kompensojë me një ekip të mirë, transmeton portali Shtegu. Është shumë më e rëndësishme që si ambasador të mund të mbani kontakte në të gjitha mjediset dhe, nëse është e nevojshme, të jeni në gjendje të telefononi dikë në orën 3 të mëngjesit. Fakti që ai e flet gjermanishten zvicerane është një avantazh për rrjetëzim. “Mentor Latifi ka gjithçka që i nevojitet për ambasador”, thotë Lebet.

Krahas punës së re, Mentori merret me shkollimin e tri vajzave të tij 7, 13 dhe 15 vjeç. Ai sugjeron që dy më të mëdhatë në veçanti janë më pak entuziaste për lëvizjen sepse u desh të largoheshin nga rrethina. Që nga janari ato e mësojnë gjermanisht intensivisht. Mund të mos jetë e lehtë, thotë Mentori, duke shtuar: “Ato do të bëjnë rrugën e tyre”. Ashtu si ai, 32 vjet më parë.